Ngô Nhân Dụng (Người Việt)
- Sau khi chế độ quân phiệt ở Miến Ðiện chấp nhận con đường dân chủ
hóa, nhiều người nghĩ đảng Cộng Sản Việt Nam cũng nên theo gót họ. Theo
một cách giản dị là họ có thể sửa đổi hiến pháp, bãi bỏ độc quyền thống
trị của đảng, bắt đầu nới lỏng cho các quyền tự do phát biểu, tự do hội
họp; và sau cùng tổ chức bầu cử cho nhiều đảng chính trị tham dự. Như
vậy, họ có thể tuyên bố bắt đầu một tiến trình dân chủ hóa, như giới
tướng lãnh ở Miến Ðiện đang làm.
Không biết những người cầm đầu đảng Cộng Sản có khả năng và can đảm dấn
bước trên con đường như vậy không. Nhưng nếu họ làm như thế thật thì có
thể đáng lo cho nước Việt Nam. Vì trong quá khứ đã có một đảng Cộng Sản
đi theo con đường đó vào năm 1990, ở Bulgaria. Cho đến nay chế độ dân
chủ ở nước đó vẫn chưa thực sự trưởng thành, mà vì thế nền kinh tế tiến
chậm nhất trong số các nước Cộng Sản cũ ở Ðông Âu.
Tại các nước thay đổi chế độ khác, kinh tế suy sụp sau khi thay đổi thể
chế vì thời gian chuyển tiếp gian nan. Nhưng không có nước nào mà tình
trạng kinh tế suy yếu kéo dài như ở Bulgaria. Tại các nước khác, kinh tế
suy yếu nhưng không làm cho dân chúng mất tin tưởng vào thể chế dân
chủ; nhờ thế đời sống ngày càng được cải thiện. Ngay tại một nước không
Cộng Sản như Tây Ban Nha, sau khi chế độ dân chủ thay thế chế độ Franco
(chết năm 1975) thì tỷ lệ phát triển kinh tế cũng xuống thấp; từ trung
bình 7% một năm (1960-1974) xuống thấp hơn 2% (1975-1985). Cùng lúc đó
tỷ lệ thất nghiệp tăng từ 3% lên tới 20%. Tuy vậy, dân chúng Tây Ban
Nha, cũng như dân các nước cựu Cộng Sản như Hungary, Tiệp, Ba Lan, vẫn
tin tưởng rằng thể chế tự do dân chủ là tốt nhất, so với các chế độ cũ;
kinh tế suy yếu là hiện tượng ngắn hạn.
Tại Bulgaria thì khác. Kinh tế xuống quá khiến người dân chán cả thể chế
tự do dân chủ. Mức sống giảm 40% trong 14 năm sau khi thay đổi chế độ.
Lạm phát có lúc lên tới 122% một năm (1994) - tức là giá hàng hóa tăng
gấp đôi - và tăng gấp bốn (311%, năm 1996). Ðến năm 1997, một chính phủ
không Cộng Sản đắc cử, quyết tâm cải tổ cơ cấu và ngân hàng, nhờ thế dần
dần khôi phục được niềm tin, kinh tế bắt đầu hồi phục. Từ năm 2000, sau
khi việc đổi mới kinh tế được thực hiện toàn diện, kinh tế Bulgaria mới
gia tăng với một tốc độ trung bình 6%, ngân sách chính phủ bắt đầu
thặng dư. Trong năm 2012, lợi tức bình quân của dân Bulgaria đã lên trên
14,000 đô la Mỹ một năm, và tỷ lệ thất nghiệp dưới 10%. Tuy nhiên, viễn
tượng phát triển kinh tế lâu dài ở Bulgaria vẫn chưa sáng sủa vì guồng
máy chính quyền vẫn còn đầy tham nhũng, hệ thống tư pháp chưa vững chắc,
vì thế quyền tư hữu cũng bấp bênh khiến giới đầu tư chưa yên lòng.
Tại sao con đường phát triển kinh tế và dân chủ hóa ở Bulgaria gặp nhiều
chướng ngại như vậy? Nguyên do là vì đảng Cộng Sản Bulgaria đã “cướp
thời cơ,” tự đứng ra thay đổi chế độ, để tiếp tục giữ quyền bính dưới
một tên gọi mới. Ðây là một kinh nghiệm mà người Việt Nam cần nghiên cứu
để tránh vết xe đổ.
Năm 1989, biến cố trong vùng Ðông Âu khiến đảng Cộng Sản Bulgaria lo sợ.
Một ngày sau khi bức tường Berlin đổ (9 Tháng Mười Một năm 1989), Bộ
Chính Trị đảng Cộng Sản Bulgaria đã họp nhau truất phế Tổng Bí Thư Todor
Zhivkov (nắm quyền từ năm 1954), bầu một người mới. Nhóm lãnh đạo mới
bắt đầu chương trình cải tổ chính trị theo trình tự của họ; mục đích để
kiểm soát tình hình việc thay đổi. Tháng Hai năm 1990, đại hội đảng đã
biểu quyết xóa bỏ điều số 1 trong hiến pháp giành độc quyền lãnh đạo cho
đảng, cũng giống xóa bỏ như điều 4 ở Việt Nam. Ðể có một bộ mặt dân chủ
hóa giống như thật, đảng Cộng Sản mời một nhóm người được coi là “đối
lập” tới họp một “Hội nghị Bàn tròn” bàn công việc cải tổ chính trị.
Hành động này cốt để cho thấy họ cũng làm một công việc giống như các
đảng Cộng Sản ở Ba Lan, Hungary và Tiệp Khắc. Nhưng các “Hội nghị Bàn
tròn” ở hai nước kia khác hẳn. Vì tại hai nước đó đã có một hình thức xã
hội công dân sinh hoạt mạnh từ trước. Ở Ba Lan là nhờ giới công nhân và
các nhà trí thức trong Giáo Hội Công Giáo; mà nông dân Ba Lan cũng chưa
bao giờ bị nạn tập thể hóa, đã quen sống tự lập, tự chủ. Tại Hungary
kinh tế đã thay đổi dần dần trong ba chục năm, nông dân và giới tiểu
thương được tự do làm ăn. ở Tiệp Khắc, phong trào Hiến Chương 77 đã khơi
động những cuộc thảo luận về thể chế và xây dựng xã hội công dân. Còn
tại Bulgaria, chế độ Cộng Sản theo đúng khuôn mẫu Stalin, không chấp
nhận một ý kiến hay hành động nào độc lập ở bên ngoài đảng. Những người
được gọi là “đối lập” chỉ dám lên tiếng về việc bảo vệ môi trường sống,
nhưng cũng không thể hoạt động liên tục. Một số người, vào năm 1990 lại
được “mời gia nhập đảng để giúp đảng cải tổ;” rồi họ cũng được mời vô
tham dự “Hội nghị Bàn tròn!”
Sau đó, đảng Cộng Sản Bulgaria đổi tên thành đảng Xã Hội, và quyết định
tổ chức bầu cử ngay vào Tháng Sáu. Thời gian bốn tháng này quá ngắn,
không một đảng chính trị nào đủ sức tổ chức với nhau, cho nên đảng Xã
Hội thắng phiếu, tiếp tục nắm quyền một cách chính đáng! Trong cuộc vận
động, họ còn đi phao tin ở các vùng thôn quê rằng nếu đảng đối lập Liên
Minh Lực Lượng Dân Chủ thắng thì sẽ cắt hết tem phiếu, dân sẽ không thể
mua được đủ thực phẩm mà ăn! Năm 1992, đảng Xã Hội thất cử, dân được tự
do bỏ phiếu đã chọn Liên Minh Lực Lượng Dân Chủ. Nhưng luật lệ bầu cử
trong hiến pháp do đảng Cộng Sản viết ra đưa tới tình trạng quá nhiều
đảng phái. Cho nên chính quyền cũng không có đủ đa số trong Quốc Hội để
thực hiện các chương trình đổi mới kinh tế. Phe đối lập lên nhưng cũng
có khuynh hướng muốn nắm toàn quyền, theo lối Cộng Sản! Năm 1994, phe
không Cộng Sản lại thua, đảng Xã Hội, tức Cộng Sản cũ, lại chiếm đa số
trong Quốc Hội. Họ nắm quyền trở lại nhờ liên minh với phong trào bảo vệ
môi trường sống. Cho tới năm 1997, liên minh các đảng phái dân chủ mới
được bầu trở lại cầm quyền. Trong thời gian hơn 10 năm từ khi đảng Cộng
Sản tự thay đổi thể chế, guồng máy nhà nước vẫn nằm trong tay “chế độ
cũ”. Giống như ở các nước thay đổi kinh tế mà không thay đổi chính trị,
các “cựu đảng viên” Cộng Sản Bulgaria vẫn còn cơ hội sử dụng quyền hành
trong tay để làm giàu cho chính họ! Vì vậy tình trạng tham nhũng, dĩ
công vi tư, lạm dụng quyền hành vẫn tiếp tục.
Tại sao những người “không Cộng Sản” ở Bulgaria lại thất bại lâu như
vậy? Một lý do khiến họ không tập hợp được lại thành những đảng phái
mạnh là vì suốt 40 năm trong chế độ Cộng Sản họ chưa bao giờ được phép
tham dự vào các hoạt động chính trị. Chế độ Cộng Sản ở đâu cũng làm cho
người dân “phát chán chuyện chính trị”. Những người đối lập với Cộng Sản
thường là những con người “có lý tưởng,” quen giữ thái độ phi chính
trị, vì coi chính trị là nhơ bẩn. Trong một chế độ dân chủ tự do, các
đảng chính trị luôn luôn do những cuộc thỏa hiệp giữa nhiều nhóm quyền
lợi khác nhau. Ngay các ông Walesa ở Ba Lan và Havel ở Tiệp cũng đều
khinh thường những thỏa hiệp chính trị, kể cả khi họ lên làm tổng thống!
Thái độ này khiến cho việc thành lập các đảng chính trị không tiến hành
được, hoặc không thể tụ họp lại được thành những đảng lớn. Luật bầu cử
vụng về khiến có quá nhiều đảng trong Quốc Hội làm việc tập họp các nhóm
quyền lợi khó hơn.
Dân chúng Bulgaria cũng trải qua kinh nghiệm Cộng Sản và họ cũng chán
ngán chính trị như vậy. Ðó là một lý do chính khiến quá trình dân chủ
hóa ở Bulgaria đi rất chậm so với các nước khác. Mà hậu quả là nền kinh
tế bị suy yếu vì không cải tổ nhanh chóng và toàn diện như các nước
khác.
Một tai họa cho dân Bulgaria là khi các đảng viên Cộng Sản tiếp tục nắm
quyền thì họ có phương tiện để ngăn cản các kế hoạch cải tổ kinh tế, nếu
đụng tới quyền lợi họ đang hưởng. Bulgaria còn bị hai tai họa khác diễn
ra vì cuộc chuyển hóa từ độc tài sang dân chủ chậm chạp trong một thời
gian quá dài. Một là nạn mất chất xám khi những người có học và giới
chuyên gia bỏ nước ra đi rất nhiều; hai là các băng đảng tội phạm ngày
càng mạnh vì xã hội bất ổn.
Nếu đọc lại lịch sử Bulgaria, chắc các người cầm đầu đảng Cộng sản Việt
Nam có thể thấy một đường “hạ cánh an toàn;” là chính họ bắt đầu việc
thay đổi chính trị. Họ sẽ cố nắm quyền kiểm soát các bước cải tổ để có
thể tiếp tục nắm quyền. Dù bỏ điều 4 trong hiến pháp, dù chấp nhận đa
đảng và bầu cử tự do, họ vẫn có cơ hội đóng vai chủ nhân ông trong một
thời gian dài!
Nhưng người dân Việt Nam cũng biết đọc lịch sử để rút kinh nghiệm. Chắc
chắn không ai muốn bị lừa gạt, như dân Bulgaria đã mắc bẫy.
No comments:
Post a Comment