Nguy hại của nạn lạm phát toàn diện (The Economist)

“...Một cựu giám đốc ngân hàng trung ương Đức, ông Karrl Otto Pöhl, so sánh lạm phát với kem đánh răng: rất dễ bóp ra khỏi ống, nhưng không có cách nào nhét nó vào trở lại...”


Giá cả lạm phát tại các nước giàu tương đối có thể kềm chế được, cho dù các ngân hàng trung ương hối hả in tiền. Nhưng có những loại lạm phát khác đang lan tràn. Nạn "tổng lạm phát" cần phải lưu ý vì nó đã trở nên một loại bệnh dịch lan tràn.

Thử lấy ví dụ vấn đề "lạm phát kích thước" mà báo chí ít đề cập đến. Quần áo của bất cứ thương hiệu nào trong lãnh vực này đều bành trướng một cách ngoạn mục. Tuần báo The Economist cho biết kích thước 14 của quần dài cho phụ nữ hiện nay rộng hơn 4 inch (10,16 cm) ở ngang lưng so với các loại quần dài trong thập niên 1970. Nói cách khác, khỗ 14 (size 14) thực sự là khổ 18 ; khổ 10 thực sự là khổ 14. (Cách đo của Mỹ có khác, nhưng khuynh hướng cũng theo chiều hướng này).

Hình như các hãng thiết kế thời trang nghĩ rằng phụ nữ sẵn sàng tiêu xài khi sung sướng nghĩ rằng đôi chân của họ nằm gọn trong cái quần ghi khỗ nhỏ hơn. Nhưng khi 3 trong số 4 người trung niên Hoa Kỳ và 3 trên 5 người Anh mắc bệnh béo phì, nguy cơ là lạm phát khỗ đo sẽ không khiến cho phụ nữ giảm bớt khả năng ăn uống. Trong khi đó, lạm phát phần ăn cũng khiến cho việc tranh đấu chống nạn béo phì trở thành khó khăn. Bánh Pizza hiện nay có nhiều khỗ như bình thường, to, rất to. Dung lượng của ly cà-phê Starbucks là Tall, Grande, Venti hoặc (sắp xuất hiện) Trenta. Danh xưng "Small" (nhỏ) hình nhữ đã trở thành một danh từ cấm kị.

Nạn lạm phát cũng làm méo mó dịch vụ kinh doanh du lịch. Một khách sạn năm sao từ trước đến nay vẫn được xem là cấp hạng sang trọng nhất, ngày nay đã trở thành một tiêu chuẩn bình thường. Tại những trung tâm du lịch, các loại nhà nghỉ mát mọc lên như nấm vŕ tự nâng cấp để trở thành những khách sạn cao cấp sang trọng khiến cho lạm phát cấp hạng tăng vọt. Người ta phát minh thêm những tiêu chuẩn mới để làm dụng cụ tiếp thị. Những loại phòng hạng "deluxe" hiện nay đang bị xuống cấp. Tại nhiều nơi, các loại khách sạn hạng trung bình không còn các loại phòng hạng "standard" (hạng bình thường) nữa, thay vào đó là các hạng "deluxe" (hạng sang), "luxury" (hạng sang trọng), "superior luxury" (hạng siêu sang trọng) hoặc "grand superior luxury" (hạng cực kỳ sang trọng).

Cũng trong chiều hướng đó, các hãng hàng không cũng không nhắc tới hạng "economy" (tiết kiệm) nữa. Hãng British Airway đổi thành hạng "world traveller" (khách du hành thế giới); hãng Air France gọi là hạng "voyageur" (khách du lịch). Lương thiện hơn, phải gọi đó là hạng "cá mọi xếp hộp" vì ghế ngồi chật chội và chồng chéo lên nhau.

Giá trị của người thường xuyên sử dụng máy bay như phương tiện di chuyển cũng bị suy giảm vì lạm phát: càng lúc càng khó lấy vé máy bay "miễn phí", vì phải kéo dài thêm chiều dài của các chuyến bay, nghĩa là phải tích lũy thêm cây số của các chuyến bay, và chi phí đền bù gia tăng. Điều này không thể nào tránh được: các hãng hàng không cung ứng quá nhiều cây số đường bay (để sử dụng trên đất liền và trên không trung) khiến cho tổng lượng tích sản có giá trị cao hơn tất cả những đồng đô-la và các loại tiền lẻ đang lưu hành. Những giám đốc ngân hàng sẽ rùng mình khi thấy chính sách lạm phát cẩu thả này - vì chính họ cũng được tăng thêm gấp ba lần cây số - khi ngồi vào hàng ghế hạng nhất.

Có một vài làn sóng lạm phát tạo ra những hệ quả kinh tế rất là đáng kể. Một ví dụ về nạn lạm phát bằng cấp, đây là khuynh hướng tương đương với thành tích học vấn khi trao những bằng cấp càng lúc càng cao với thời gian. Tại nước Anh, tỉ lệ của sinh viên hạng A đã tăng lên từ 9% đến 27% trong 25 năm qua, nhưng sau nhiều cuộc trắc nghiệm người ta khám phá ra rằng những sinh viên này chẳng thông minh hơn trước. Một nghiên cứu của Đại học Durham University kết luận rằng: hạng A hiện nay tương đương với hạng C của thập niên 1980. Tại các đại học Mỹ, hầu hết 45% sinh viên tốt nghiệp hiện nay được hạng tối ưu, so với con số 15% năm 1960.

Lạm phát thứ hạng khiến cho sinh viên cảm thấy thoải mái hơn về bản thân mình. Vì những thứ hạng cao nhất trở thành cố định, nó tạo ra sự xuống cấp của các bằng cấp thấp và những giải thưởng cũng bị sai lệch. Sự kiện này gây bất công đối với những sinh viên giỏi nhất, vì thứ bậc xếp hạng của họ bị giảm giá trị so với những sinh viên trung bình. Nó cũng làm cho các chủ hãng xưởng khó nhận diện ai là những thí sinh giỏi đến xin việc làm.

Chống nạn béo phì

Chính chủ nhân của những hãng xưởng cũng góp phần làm sai lệch khuynh hướng của các thị trường lao động với sự lạm phát những danh xưng về chức vụ trong việc làm. Gần đây, nạn lạm phát danh xưng này đã gia tăng bởi một tên gọi bùi tai là chức vụ cao thì tiền lương cao. Nếu quan sát kỹ, ngày nay các hãng tràn đầy những xếp lớn và giám đốc, chẳng hạn như Giám Đốc Cảm Tưởng Đầu Tiên (Director of First Impressions), nghĩa là tiếp viên, hay Viên Chức Bảo vệ Lợi Tức Chính (Chief Revenue Protection Officer), tức nhân viên kiểm soát vé. Đây không phải là một chuyện đùa. Lạm phát về danh chức sẽ ảnh hưởng đến kinh tế nếu nó khiến cho thị trường việc làm trở nên mờ mịt và việc quy định lương bổng khó khăn hơn.
 
Tất cả mọi loại lạm phát đều làm giảm giá trị tất cả những gì nó đụng tới. Nó làm cho thông tin mờ mịt và từ đó bóp méo cách hành xử của mỗi cá nhân. Một cựu giám đốc ngân hàng trung ương Đức, ông Karrl Otto Pöhl, so sánh lạm phát với kem đánh răng: rất dễ bóp ra khỏi ống, nhưng không có cách nào nhét nó vào trở lại.

Cách chống lạm phát thông thường như xiết chặt tiền tệ và thuế má sẽ không có hiệu quả đối với lạm phát toàn diện (panflation). Thân thể của các bà sẽ không bao giờ nằm gọn trong các loại quần áo cũ của mình trừ phi từ chối lạm phát kích thước. Thay vào đó, đã đến lúc mọi người phải thắt lưng buộc bụng (theo nghĩa đen) và chống lại mọi tình trạng lạm phát béo phì.

The Economist
Nguyễn Gia Thưởng dịch